Yazlık Ekimde Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Genotiplerinin Fizyolojik, Kalite ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi | Determination of Physiological, Quality and Yield Characteristics of Bread Wheat (Triticum aestivum L.) Genotypes in Spring Sowing

اللغة التركية. Küresel iklim değişikliği sürdürülebilir bitkisel üretimi büyük ölçüde olumsuz şekilde etkilemektedir. Buğdayın büyüme ve gelişme döneminde kuraklık ve sıcaklık stresi, buğday verimini ve kalitesini etkileyen en önemli faktörlerdir. Çalışma, 2023 yılı üretim sezonunda Diyarbakır’da gerçekleştirilmiştir. Çalışmada materyal olarak International Maize and Wheat Improvement Center’dan (CIMMYT) temin edilen 14 genotip ve standart olarak Empire Plus, Hilar ve Amida çeşitleri kullanılmıştır. Araştırmada SPAD (Bayrak yaprak klorofil içeriği), NDVI (Normalleştirilmiş vejetasyon farklılık indeksi), bitki boyu, tane verimi, 1000-tane ağırlığı, protein içeriği ve nişasta içeriği özellikleri incelenmiştir. İncelenen özellikler arasında NDVI hariç diğer tüm özelliklerde genotipler arasında önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. Yazlık ekim sonucunda tane verimi, 1000-tane ağırlığı ve bitki boyunda önemli ölçüde kısalma meydana geldiği görülmüştür. Protein ve nişasta içeriği özelliklerinde artış meydana gelmiştir. Korelasyon analizine göre başaklanma döneminde ölçülen SPAD ile 1000-tane ağırlığı ve protein içeriği arasında pozitif ve NDVI ile tane verimi arasında pozitif ilişki olduğu görülmüştür. Biplot analizine göre G13, Amida ve Empire Plus genotiplerinin stabil olmaları ve tane verimi yönünden yüksek performans göstermeleri nedeniyle özellikle sıcaklık stresli koşullar için uygun oldukları ve ıslah çalışmalarında ebeveyn olarak kullanılabileceği kanaati hasıl olmuştur. Bu çalışamadan elde edilen sonuçlar buğdayda yazlık ekim yapmak zorunda kalan çiftçilerin sulamak kaydıyla tatminkâr verim alabileceklerini göstermektedir.

إنجليزي. Global climate change has a major negative impact on sustainable crop production. Drought and heat stress during wheat growth and development are the most important factors affecting wheat yield and quality. The study was carried out in Diyarbakır in the 2023 production season. In the study, 14 genotypes obtained from International Maize and Wheat Improvement Centre (CIMMYT) and Empire Plus, Hilar and Amida were used as standard varieties. SPAD (Flag leaf chlorophyll content), NDVI (Normalized Difference Vegetation Index), plant height, grain yield, 1000-grain weight, protein content and starch content were investigated. Significant differences were found among genotypes for all traits, with the exception of NDVI values. Due to spring sowing, there was a noticeable drop in both grain yield and 1000 grain weight values, and the plant height was severely reduced.  Protein and starch content values increased. According to correlation analysis, there was a positive significant relationship between SPAD and 1000-grain weight and protein content and a positive significant relationship between NDVI and grain yield. The biplot study indicated that genotypes G13, Amida, and Empire Plus exhibit exceptional suitability for heat-stressed circumstances. These genotypes can be utilized as parental lines in breeding research due to their stability and remarkable performance in terms of grain yield potential.   The findings indicate that farmers who are have to sow wheat in spring can achieve satisfactory yields as long as they engage irrigate.