Dyssypacja energii w układzie liniowym na przykładzie przepławki ryglowej na rzece Tuszymce

تلميع. Konieczność zabezpieczenia przeciwpowodziowego rzek i potoków, przeprowadzone regulacje polegające na ustabilizowaniu położenia koryt rzecznych spowodowały skrócenie biegu cieków, wyprostowanie koryt i zwiększenie lokalnych wartości spadków. Efektem tych działań była konieczność stworzenia budowli poprzecznych przegradzających cieki i wytwarzających różnice poziomów zwierciadła wody. Budowle takie przerywają ciągłość korytarza ekologicznego rzeki i oprócz wielu innych cech uniemożliwiają migrację ryb w górę biegu cieku. Przywrócenie ciągłości rzeki wymaga stworzenia dodatkowych rozwiązań technicznych, których zadaniem jest umożliwienie przedostania się rybom przez obszar budowli piętrzącej. Na przestrzeni czasu rozwój przepławek, jako budowli przywracających ciągłość koryta rzecznego pozwolił na wypracowanie szeregu konstrukcji, jednakże poszczególne rozwiązania posiadały niejednokrotnie znikomą skuteczność. Konieczność pogodzenia w małej przestrzeni jednoznacznie sprzecznych ze sobą oczekiwań, takich jak niskie prędkości wysokie straty energii w ruchu wody, określone wymiary minimalne i maksymalne, przy założeniu że wszystkie te wymienione wyżej parametry są wzajemnie powiązane stawia bardzo wysokie wymagania wobec przepławek. Przedstawione opracowanie proponuje wyodrębnienie wzajemnego wpływu poszczególnych czynników na straty w ruchu wody, wyrażone dyssypacja energii. Pomiary przeprowadzono na przepławce ryglowej w rejonie miejscowości Kamionka na rzece Tuszymie. Polegały one na pomiarze rzeczywistych parametrów geometrycznych poszczególnych elementów przepławki oraz na pomiarach prędkości ruchu wody w wybranych punktach. Pomiary ruchu wody w głównej mierze, skoncentrowane były wokół miejsc o największych prędkościach tak, by możliwe było wyznaczenie w przepławce przebiegu linii gdzie są one największe. Metodyka pomiarowa oprócz głównego celu miała za zadanie wypracowanie również procedury pozwalającej na dokładny opis zjawiska dyssypacji energii przy wykonaniu pomiarów w jak najmniejszej liczbie punktów. Prezentowane wyniki koncentrują się na określeniu wielkości strat i lokalizacji miejsc gdzie one występują w przepławce.

إنجليزي. Floyd risk management and River training made with use of Bed stabilization techniques followed by stratening and shortening of River coridors caused increase of the fall. As the effect hydrotechnical structures emerged with the aim of utilization of water energy by damming the water movement. Such a structures break a river`s continuity and fish migrations upwards the river is impossible. Regaining river`s connectivity requires use of additional hydrotechnical solutions having purpose of making possible for fish to navigate obstacle in their migration up rivers and streams. Over the time development of the solutions in the field of fish migrations leaded to variety of opment of the solutions in the field of fish migrations leaded to variety of constructions among them only some number really functional. The necessary compromise is needed to met all the expectations for any type of the fish pass, among them minimal and maximal water velocities, high energy losses, geometrical limitations especially considering the fact their interconnected. The paper proposes separation of particular elements generating energy losses in water movement described by energy dissipation formulae. Measurements were taken on an existing rock ramp fish way on the Tuszymka River in the Kamionka settlement and consisted of fish way geometry and water velocities. Water velocities measurements location concentrated along the places with maximal velocities for position of the line representing maximal values to be estimated. Measurement`s methodology beside the main aim focused on limiting in site acquired number of necessary data. Presented results concentrate mostly around the problem of energy losses dimension and it`s spatial allocation in the rock ramp fish way.

تلميع. przepławka ryglowa, dyssypacja energii, pomiar prędkości ruchu wody

إنجليزي. rock ramp fish way, energy dissipation, water velocity measurement

10

935-948

IV/1