بررسی جریان انرژی در مزارع گندم دیم و آبی شهرستان شهرکرد تحت دو روش خاکورزی

Persian. تجزیه و تحلیل انرژی یک بوم‌نظام زراعی به منظور دستیابی به تولید پایدار ضروری است. در این بررسی جریان انرژی در دو سامانه زراعی گندم آبی و دیم تحت دو ‌نظام خاکورزی در شهرستان شهرکرد در سال 1392 با استفاده از پرسشنامه‌ و مصاحبه با کشاورزان برآورد و مقایسه گردید. این مطالعه در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار مدیریت (کشت دیم بدون خاکورزی و با خاکورزی، کشت آبی بدون خاکورزی و با خاکورزی) اجرا شد، که در آن 10 مزارع در هر مدیریت به عنوان تکرار در نظر گرفته شد. در این تحقیق شاخص‌های کارایی انرژی، بهره‌وری انرژی، انرژی خالص، انرژی ویژه، انرژی مستقیم و غیرمستقیم و انرژی تجدیدپذیر و غیر تجدیدپذیر محاسبه شدند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که حداکثر انرژی ورودی مربوط به سامانه کشت آبی با خاکورزی (معادل 29586 مگاژول در هکتار) و حداکثر انرژی خروجی در سامانه کشت آبی بدون خاکورزی (معادل 70743 مگاژول در هکتار) بود. بیشترین (43/2) و کمترین (03/1) کارایی مصرف انرژی در بخش دانه، به ترتیب مربوط به مدیریت کشت آبی بدون خاکورزی و دیم با خاکورزی بود. همچنین بیشترین انرژی مصرفی گندم آبی در هر دو سامانه بدون خاکورزی و با خاکورزی به ترتیب مربوط به کود نیتروژن (9429 و 1092 مگاژول در هکتار) و بعد از آن به آبیاری (8323 و 5117 مگاژول در هکتار) تعلق داشت و برای گندم دیم نیز بیشترین انرژی مصرفی به ترتیب در دو سامانه با خاکورزی و بدون خاکورزی مربوط به کود نیتروژن (8529 و 7220 مگاژول در هکتار) و بذر (4367 و 2412 مگاژول در هکتار) محاسبه شد. در هر دو مزارع آبی و دیم روش‌های بدون خاکورزی، دارای انرژی غیرمستقیم و غیر تجدیدپذیر بیشتری نسبت به روش‌های دارای خاکورزی بودند. به‌ طور کلی از نظر شاخص‌های جریان انرژی، بهترین سامانه کشت در این منطقه مربوط به کشت آبی با روش بدون خاکورزی بود. بنابراین جهت کاهش مصرف منابع انرژی تجدیدناپذیر در منطقه مورد مطالعه، کاهش مصرف کودهای شیمیایی از جمله نیتروژن از طریق مدیریت بهینه کود، قرار دادن بقولات در تناوب زراعی، استفاده از کود سبز، استفاده از کود دامی و آلی و نیز مدیریت صحیح آب آبیاری توصیه می‌شود.