Wpływ wiatrowałów i gradacji kornika drukarza oraz zabiegów ochronnych na szatę roślinną borów świerkowych w Tatrzańskim Parku Narodowym

Polish. Globalne zmiany klimatyczne i starzenie się drzewostanów sprzyjają powstawaniu spontanicznych zaburzeń wywołanych wiatrowałami i gradacjami korników w tatrzańskich lasach świerkowych. Za tymi zjawiskami postępują intensywne zabiegi ochronne, polegające głównie na usuwaniu powalonych i zaatakowanych drzew. Konsekwencją tych zaburzeń są zmiany struktury wiekowej drzewostanów. Mniej oczywiste i słabiej poznane są zmiany szaty roślinnej. Badania wykonano w 2018 roku na regularnej siatce 665 powierzchni założonych na terenach leśnych Tatrzańskiego Parku narodowego. Z tej puli wyselekcjonowano 305 zdjęć fitosocjologicznych obejmujących zbiorowiska z rzędu Piceetalia excelsae, które na podstawie analiz zdjęć lotniczych i zobrazowań satelitarnych wykonanych w latach 1999-2017 podzielono na reprezentujące powierzchnie niezaburzone, poddane spontanicznym zaburzeniom oraz poddane zabiegom ochronnym (cięciom sanitarnym). Analiza NMDS wykazała, że niezaburzone zbiorowiska borów świerkowych są najbardziej rozproszone w przestrzeni ordynacyjnej, co odzwierciedla ich duże zróżnicowanie. Gatunkiem najsilniej różnicującym bory świerkowe, które nie podlegały zaburzeniom, od zbiorowisk zaburzonych, wyodrębnionym dzięki analizie SIMPER jest Picea abies, którego średnie pokrycie w zbiorowiskach zaburzonych wynosi 31%, a w niezaburzonych – 57,5%. Drugim różnicującym gatunkiem jest Vaccinium myrtillus; średnie pokrycie w zbiorowiskach zaburzonych wynosi 36,5% i jest wyraźnie wyższe niż w niezaburzonych (26,2%). Kolejne gatunki różnicujące obie grupy to: Rubus idaeus (10,1% wobec 2,9% w niezaburzonych), Athyrium distentifolium (9,1 wobec 3,2%), Sorbus aucuparia (10,4 wobec 5,4%). Odwrotnie różnicuje powierzchnie zaburzone i niezaburzone Calamagrostis arundinacea; więcej jest go w zbiorowiskach niezaburzonych (6,4%) niż w zaburzonych (4,3%). Odwrotna sytuacja jest w przypadku Calamagrostis villosa. Jego pokrycie w świerczynach zaburzonych (6,9%) jest prawie dwukrotnie większe niż w niezaburzonych (3,4%). Podobnie jest w przypadku kolejnego gatunku trawy, Deschampsia flexuosa (8,1% w zaburzonych wobec 3,7 w niezaburzonych). Bardzo podobną tendencję wykazuje też Homogyne alpina (9,2 w zaburzonych i 5,0% w niezaburzonych) oraz Oxalis acetosella (pokrycie w grupie zaburzonych 15%, wobec 10,4% w niezaburzonych). Powierzchnie poddane cięciom charakteryzują się występowaniem stosunkowo mniejszej liczby gatunków, a płaty zawierające powyżej 20 gatunków notowane były w tej grupie powierzchni jedynie sporadycznie. Cięcia następujące po spontanicznych zaburzeniach w znacznej mierze prowadzą do ujednolicenia warunków środowiskowych i przyczyniają się do zmniejszenia liczby występujących na tych powierzchniach gatunków. Z kolei w grupie lasów niezaburzonych oraz podlegających spontanicznym zaburzeniom płaty bogate w gatunki stanowią znaczną część zbioru.

English. The investigations were carried out in 2018 on a regular grid of 665 plots established in the forest areas of the Tatra National Park. 305 phytosociological reléves representing communities of the order Piceetalia excelsae, were selected, and divided into undisturbed, subjected to spontaneous disturbances and subjected to protective measures. NMDS analysis showed that undisturbed spruce forest communities are most dispersed in the multidimensional space, which reflects their large diversity. The species that differentiates between spruce forests that were undisturbed and disturbed communities, distinguished by SIMPER analysis, is Picea abies, whose average coverage in disturbed communities is 31%, and in undisturbed communities – 57.5%. Vaccinium myrtillus is the second differentiating species (the average coverage in disturbed communities is 36.5% and is clearly higher than in undisturbed communities). Areas subjected to salvage logging are characterized by a relatively smaller number of species, and patches containing more than 20 species were recorded in this group of plots only sporadically. Cuts following spontaneous disturbances largely lead to the homogenization of environmental conditions and contribute to the reduction of the number of species found in these places. In turn, in a group of undisturbed forests and forest subject to spontaneous disturbances, patches rich in species, constitute a significant part of the collection

English. forest vegetation, mountain forests, spontaneous disturbances, species composition

5

57-68

3-4