STUDY OF THE EFFECTIVENESS OF COVER CULTIVATION IN INCREASING THE PRODUCTIVITY OF IRRIGATED ARABLE LAND AND REDUCING GREENHOUSE GAS EMISSIONS INTO THE ATMOSPHERE | СУАРМАЛЫ ЕГIСТIКТIҢ ӨНIМДIЛIГIН АРТТЫРУДА ЖӘНЕ ПАРНИКТIК ГАЗДАРДЫҢ АТМОСФЕРАҒА ШЫҒАРЫЛУЫН ТӨМЕНДЕТУДЕ ЖАМЫЛҒЫ ДАҚЫЛДАРДЫ ӨСIРУДIҢ ТИIМДIЛIГIН ЗЕРТТЕУ | ИЗУЧЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ ПОКРОВНЫХ КУЛЬТУР В ПОВЫШЕНИИ ПРОДУКТИВНОСТИ ОРОШАЕМОЙ ПАШНИ И СНИЖЕНИИ ВЫБРОСА ПАРНИКОВЫХ ГАЗОВ В АТМОСФЕРУ

English. The article presents field studies on the selection of the most suitable crops for basic and crop cultivation under irrigation conditions in the south-east of Kazakhstan. As a result of the study, the most suitable crops for sowing the main and intermediate crops were determined, the optimal timing and methods of sowing intermediate crop crops were determined. The levels of greenhouse gas emissions into the atmosphere on cover crops have been determined. In the conditions of light chestnut soils in the south-east of Kazakhstan, the formation of a crop of cover crops largely depends on both the applied agricultural technology and the conditions of the year of cultivation. Oilseed flax and buckwheat provided a guaranteed harvest of marketable products when sown after winter wheat. The yield of winter wheat was 70-80 kg/ha. Over the years of research, crop cultivation of oilseed flax has provided guaranteed yields in the range of 8.1-14.6 c/ha in 2021 and 7.4-10.2 c/ha in 2022, depending on the studied experience options. The cultivation of buckwheat in crop sowing after winter wheat provides a fairly good seed harvest. The yield of crop buckwheat, depending on the methods of sowing and cultivation technologies, varied in 2021 5.2-12.3 and in 2022 9.4-15.3 c/ha. Higher yields of buckwheat seeds are provided with ordinary sowing using traditional technology with dump plowing after winter wheat. According to the formation of green mass, sorghum crop crops are distinguished, where the yield on variants with zero cultivation technology reached 640.8 c/ha for ordinary sowing and 354.2 c/ha for wide-row sowing, corn yield for silage 350-400 c/ha, reduction of irrigation water consumption by 30-40%, reduction of greenhouse gas emissions (CO2 and N2O) into the atmosphere 2.5-3 times, the profitability of production is 240-250%.

Kazakh. дақылдарды өсіру үшін ең қолайлы ауыл шаруашылығы дақылдарын таңдау бойынша далалық зерттеулер нәтижелері ұсынылған. Зерттеу нәтижесінде негізгі және жамылғы дақылдарды себуге ең қолайлы дақылдар анықталды, аралық дақылдарды себудің оңтайлы мерзімдері мен әдістері анықталды. Жамылғы дақылдар егістігінде атмосфераға парниктік газдардың шығарылу деңгейі анықталды. Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы ашық каштанды топырақтары жағдайында жамылғы дақылдардың өнімін қалыптастыру көбінесе қолданылатын агротехникаға, өсіру жылының жағдайына да байланысты  екендігі анықталды. Майлы зығыр мен қарақұмық дақылы күздік бидайдан кейін егілген кезде тауарлық өнімнің кепілдендірілген өнімін қамтамасыз етті. Күздік бидайдың өнімділігі 70-80 ц/га құрады. Майлы зығырды жамылғы дақыл ретінде өсіру зерттеу жылдарында тәжірибе нұсқаларына байланысты 2021 жылы 8,1-14,6 ц/га және 2022 жылы 7,4-10,2 ц/га шегінде кепілдендірілген өнім берді.  Күздік бидайдан кейін егістікте қарақұмық өсіру тұқымның жақсы өнімін қамтамасыз етеді. Егістік қарақұмықтың өнімділігі егу әдістері мен өсіру технологияларына байланысты 2021 жылы 5,2-12,3 және 2022 жылы 9,4-15,3 ц/га болды. Қарақұмық тұқымының жоғары өнімділігі күздік бидайдан кейін үйінді жыртумен дәстүрлі технология бойынша қатарлап себу арқылы қамтамасыз етілді.  Жасыл массаның қалыптасуы бойынша жамылғы дақыл ретінде егілген құмайдың дақылы ерекшеленді, онда нөлдік өңдеу технологиясы бар нұсқалардағы өнімділік қарапайым себу кезінде 640,8 ц/га және кең қатарлы себу кезінде 354,2 ц/га, сүрлемдік жүгері өнімділігі 350-400 ц/га құрады, суару суының шығынын 30-40% - ға, атмосфераға парниктік газдардың шығарындылары (СО2 және N2O) 2,5-3 ретке азайып, өндіріс рентабельділігі 240-250% құрады.

Russian. В статье представлены полевые исследования по подбору наиболее пригодных сельскохозяйственных культур для основного и пожнивного возделывания в условиях орошения на юго-востоке Казахстана. В результате исследования были определены наиболее пригодные культуры для посева основных и промежуточных культур, определены оптимальные сроки и способы посева промежуточных пожнивных культур. Определены уровни выброса парниковых газов в атмосферу на посевах покровных культур. В условиях светло-каштановых почв юго-востока Казахстана формирование урожая покровных культур во многом зависит как от применяемой агротехники, так и от условий года возделывания. Лен масличный и гречиха обеспечили гарантированный урожай товарной продукции при посеве после озимой пшеницы. Урожайность озимой пшеницы составила 70-80 ц/га. За годы исследований пожнивное возделывание льна масличного обеспечило гарантированную урожайность в диапазоне 8,1-14,6 ц/га в 2021 году и 7,4-10,2 ц/га в 2022 году, в зависимости от изученных вариантов опыта. Возделывание гречихи в пожнивном посеве после озимой пшеницы обеспечивает достаточно хороший урожай семян. Урожайность пожнивной гречихи в зависимости от способов посева и технологий возделывания варьировала в 2021 году 5,2-12,3 и в 2022 году 9,4-15,3 ц/га. Более высокие урожаи семян гречихи обеспечивается при рядовом посеве по традиционной технологии с отвальной вспашкой после озимой пшеницы. По формированию зеленой массы выделяется пожнивные посевы сорго, где урожайность на вариантах с нулевой технологией возделывания достигало 640,8 ц/га при рядовом посеве и 354,2 ц/га при широкорядном посеве, урожайность кукурузы на силос 350-400 ц/га, снижение расхода поливной воды на 30-40%, сокращение выброса парниковых газов (СО2 и N2O) в атмосферу 2,5-3 раза, рентабельность производства 240-250%.