SELECTION MODELS OF NEW VARIETIES OF PEAS FOR THE SOUTH-EAST OF KAZAKHSTAN | ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫСЫНА АРНАЛҒАН АСБҰРШАҚТЫҢ ЖАҢА СОРТТАРЫНЫҢ СЕЛЕКЦИЯЛЫҚ МОДЕЛЬДЕРІ | СЕЛЕКЦИОННЫЕ МОДЕЛИ НОВЫХ СОРТОВ ГОРОХА ДЛЯ ЮГО-ВОСТОКА КАЗАХСТАНА

English. The results of scientific research on the selection and seed production of peas in the conditions of southeastern Kazakhstan are presented. 113 varieties of the collection nursery were studied, the source material for the selection of pairs for crossing was isolated. In the pea variety samples we studied, the correlation between the main structural elements showed that a close relationship is observed between such parameters as plant height - the number of productive nodes (r = + 0.51), the number of productive nodes - the number of beans from the plant (r = + 0.88) and the negative relationship between the growing season and the number of productive nodes (r = -0.16). Pea research at KazRIAP LLP is carried out according to the full selection scheme (hybrid population F1- Fn, BN1-BN2, CN, Com.N). Over the years of research in the laboratory of leguminous crops, new lines, numbers and varieties of peas have been created that are adaptive to local conditions in terms of early ripeness and average ripeness, cold resistance, resistant to diseases and pests, high-yielding and with good quality. We provide data on the study of economically valuable signs and properties of collectible varieties of peas attracted to hybridization in order to achieve the goal of the tasks. As a result of theoretical studies and the obtained selection parameters, models of new varieties of peas for southeastern Kazakhstan were developed.

Kazakh. Қазақстанның оңтүстік-шығысы жағдайында асбұршақ селекциясы мен тұқым шаруашылығы бойынша ғылыми зерттеулердің нәтижелері ұсынылды. Коллекциялық тәлімбақтың 113 сорт үлгісі зерттелді, будандастыру үшін жұптарды іріктеу үшін бастапқы материал бөлінді. Біз зерттеген асбұршақ сорт үлгілерінде негізгі құрылымдық элементтер арасындағы корреляциялық тәуелділік өсімдіктердің биіктігі - өнімділіктің буындарының саны (r = + 0,51), өнімділіктің буындарының саны - өсімдіктегі бұршақ саны (r = + 0,88) және вегетациялық кезең мен өнімділік буындарының саны арасындағы теріс байланыс сияқты параметрлер арасында тығыз байланыс байқалатынын көрсетті (r = -0,16). «ҚазЕӨШҒЗИ» ЖШС-де асбұршақты зерттеу толық селекциялық схема (F1- Fn гибридтік популяциясы, СП1-СП2, БП, КСП) бойынша жүргізіледі. Дәнді-бұршақты дақылдар зертханасында зерттеу жылдары жергілікті жағдайларға тез піскен және орташа піскен, суыққа төзімді, аурулар мен зиянкестерге төзімді, өнімділігі жоғары және сапасы жақсы асбұршақ тұқымдарының жаңа тізбектері, нөмірлері мен сорттары құрылды. Біз қойылған міндеттер бойынша мақсатқа жету үшін будандастыруға тартылатын асбұршақтың коллекциялық сорт үлгілерінің шаруашылық-құнды белгілері мен қасиеттерін зерттеу деректерін келтіреміз. Теориялық зерттеулер және алынған селекциялық параметрлер нәтижесінде Қазақстанның оңтүстік-шығысына арналған асбұршақтың жаңа сорттарының модельдері әзірленді.

Russian. Представлены результаты научных исследований по селекции и семеноводству гороха в условиях юго-востока Казахстана. Изучены 113 сортообразцов коллекционного питомника, выделен исходный материал для подбора пар для скрещивания. У изученных нами сортообразцов гороха корреляционная зависимость между основными структурными элементами показал, что тесная связь наблюдается между такими параметрами, как высота растений – количество продуктивных узлов (r= +0,51), количество продуктивных узлов – количество бобов с растения (r= +0,88) и отрицательная связь между вегетационным периодом и количеством продуктивных узлов (r= -0,16). Исследования гороха в ТОО «КазНИИЗиР» ведутся по полной селекционной схеме (гибридной популяции F1- Fn, СП1-СП2, КП, КСИ). За годы исследований в лаборатории зернобобовых культур созданы новые линии, номера и сорта гороха, адаптивные к местным условиям по скороспелости и среднеспелости, холодостойкости, устойчивые к болезням и вредителям, высокоурожайные и с хорошим качеством продукции. Мы приводим данные исследования хозяйственно-ценных признаков и свойств коллекционных сортообразцов гороха привлекающих к гибридизации для достижения цели по поставленным задачам. В результате теоретических исследований и полученных селекционных параметров разработаны модели новых сортов гороха для юго-востока Казахстана.