BIOLOGICAL FEATURES AND ELEMENTS OF TECHNOLOGY FOR GROWING LEAFY GREEN CROPS IN FILM GREENHOUSES IN ALMATY REGION | АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ПЛЕНКАЛЫ ЖЫЛЫЖАЙЛАРЫНДА ЖАПЫРАҚТЫ ЖАСЫЛ ДАҚЫЛДАРДЫ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ЭЛЕМЕНТТЕРІ | БИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И ЭЛЕМЕНТЫ ТЕХНОЛОГИИ ВЫРАЩИВАНИЯ ЛИСТОВЫХ ЗЕЛЕННЫХ КУЛЬТУР В ПЛЕНОЧНЫХ ТЕПЛИЦАХ АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ

English. Every year, breeders create a large number of varieties of lettuce of different types. Thus, currently the State Register of Breeding Achievements includes 332 varieties of lettuce of domestic and foreign selection. Selection and seed production of lettuce in Kazakhstan is carried out in regions more southern than the Almaty region, however, the climatic conditions in the region are specific. Growing lettuce allows you to obtain early spring vitamin products, both for sale and for your own use. Protected soil in Kazakhstan is undergoing significant changes and, in conditions of high risks of economic activity, is beginning to develop as a dynamic and competitive branch of agriculture, which is important for the year-round supply of the population with fresh and vitamin-rich vegetables and green crops. Providing the population and the processing industry with fresh products is one of the most important tasks of vegetable growing in our country. Growing green leafy crops from soil using low-volume technology, film greenhouses appeared. The Almaty region is characterized by an increase in daylight hours and a sharp decrease in air temperature and frosts in the spring, which are brought by eastern and northern winds, as well as low night temperatures and large amounts of precipitation in the fall. The work of both domestic and foreign scientists is devoted to the study of lettuce. According to available data, it is known that the yield and biochemical composition of lettuce vary depending on the type and variety, agroclimatic conditions during the growing period, and planting patterns.

Kazakh. Жыл сайын селекционерлер әр түрлі типтегі салаттың көптеген түрлерін жасайды. Қазіргі уақытта Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізіліміне отандық және шетелдік селекциялық салаттың 332 түрі кіреді. Қазақстанда егіс салатының селекциясы мен тұқым шаруашылығы Алматы облысына қарағанда оңтүстік өңірлерде көбірек жүргізіледі, алайда облыстағы климаттық жағдайлар ерекше. Жапырақ салатын өсіру сатылымға да, жеке пайдалануға да ерте көктемгі витаминдік өнімдерді алуға мүмкіндік береді. Қазақстанда қорғалған топырақ елеулі өзгерістерге ұшырауда және шаруашылық қызметтің жоғары тәуекелдері жағдайында халықты жыл бойы жаңа және дәрумендерге бай көкөністермен және жасыл дақылдармен қамтамасыз ету үшін маңызы бар ауыл шаруашылығының серпінді және бәсекеге қабілетті саласы ретінде дами бастады. Халықты және қайта өңдеу өнеркәсібін жаңа өніммен қамтамасыз ету еліміздің көкөніс өсірудегі маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Топырақтан аз көлемді технологияға жасыл жапырақты дақылдарды өсіру, пленкалы жылыжайлар пайда болды. Алматы облысы күндізгі жарықтың ұзақтығының ұлғаюымен және ауа температурасының күрт төмендеуімен және көктемде Шығыс және Солтүстік желдер әкелетін аяздармен, сондай-ақ түнгі төмен  температурамен және күзде жауын-шашынның көп болуымен сипатталады. Отандық және шетелдік ғалымдардың жұмыстары егіс салатын зерттеуге арналған. Қолда бар мәліметтерге сәйкес, салаттың өнімділігі мен биохимиялық құрамы түріне және сортына, өсіру кезеңінде қалыптасқан агроклиматтық жағдайларға және отырғызу схемасына байланысты өзгеретіні белгілі. Салаттың бастапқы және қайталама метаболиттерінің сандық және сапалық құрамын зерттеуге арналған жұмыстар (Lee M. et al., 2014; Manela N. et al., 2015; Головко Т. К. және басқалар, 2017; Гинс М.С. және басқалар, 2014; Carey E. et al., 2011). Осыған байланысты Алматы облысы жағдайында егістік салат сорттарының биологиялық ерекшеліктерін зерделеу және пленкалы жылыжайлардың көктемгі және күзгі айналымдарында отырғызу мерзімдері мен схемаларын әзірлеу өзекті болып табылады. 2020-2023 жылдарға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарының тақырыбы аясында Алматы облысының пленкалы жылыжайларында егістік жапырақты, жартылай бас және бас типті салат өсіру технологиясының жекелеген элементтерін агробиологиялық бағалау және әзірлеу бойынша жұмыс жүргізілді.

Russian. Ежегодно селекционерами создается большое количество сортов салата посевного разных типов. Так в настоящее время в Государственный реестр селекционных достижений входит 332 сорта салата посевного отечественной и иностранной селекции. Селекция и семеноводство салата посевного в Казахстане ведется в регионах более южных, чем Алматинская область, однако климатические условия в области специфичны. Выращивание листового салата позволяет получить раннюю весеннюю витаминную продукцию, как для продажи, так и для собственного пользования. Защищенный грунт в Казахстан претерпевает существенные изменения и в условиях высоких рисков хозяйственной деятельности начинает развиваться как динамичная и конкурентно-способная отрасль сельского хозяйства, имеющая значение для круглогодичного снабжения населения свежими и богатыми витаминами овощами и зеленными культурами Обеспечение населения и перерабатывающей промышленности свежей продукцией является одной из важнейших задач овощеводства нашей страны. Выращивание зеленных листовых культур с грунтов на малообъемную технологию, появились пленочных теплицах. Алматинской области характеризуется увеличением продолжительности светового дня и резким снижением температуры воздуха, и заморозками весной, которые приносят восточные и северные ветры, а также низкими ночными температурами и большим количеством осадков осенью. Изучению салата посевного посвящены работы как отечественных, так и зарубежных ученых. По имеющимся данным известно, что урожайность и биохимический состав салата изменяются в зависимости от типа и сорта, от агроклиматических условий, складывающихся в период выращивания, и схемы посадки. Изучению количественного и качественного состава первичных и вторичных метаболитов салата посвящены работы (Lee M. et al., 2014; Manela N. et al., 2015; Головко Т.К. и др., 2017; Гинс М.С. и др., 2014; Carey E. et al., 2011). В связи с этим изучение биологических особенностей сортов салата посевного и разработка сроков и схем посадки в весеннем и осеннем оборотах пленочных теплиц в условиях Алматинской области является актуальной. В рамках темы научно-исследовательских работ на 2020-2023 гг. проводилась работа по агробиологической оценке и разработке отдельных элементов технологии выращивания салата посевного листового, полу кочанного и кочанного типов в пленочных теплицах Алматинской области.