Биотехнологические основы создания ампелографической коллекции и размножения сортов винограда в Таджикистане: автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора сельскохозяйственных наук по специальности: 06.01.05 – селекция и семеноводство сельскохозяйственных растений | Biotechnological basis for creating an ampelographic collection and propagation of grape varieties in Tajikistan: abstract of a dissertation for the degree of Doctor of Agricultural Sciences in the specialty: 06.01.05 – selection and seed production of agricultural plants | Бiятэхналагiчныя асновы стварэння ампелаграфічнай калекцыi і размнажэння гатункаў вінаграду ў Таджыкістане: аўтарэферат дысертацыі на суісканне вучонай ступені доктара сельскагаспадарчых навук па спецыяльнасці: 06.01.05 – селекцыя і насенняводства сельскагаспадарчых раслін

Russian. Цель работы – научно обосновать и разработать систему биотехнологических мероприятий по развитию виноградарства в Республике Таджикистан. Использованы следующие методы исследований: полевые, лабораторные (культура in vitro, ПЦР, ИФА), статистические. Собрана ампелографическая коллекция сортов винограда, произрастающих на территории Таджикистана (121 сорт). Выявлены наиболее распротраненные болезни винограда, в том числе, штаммы возбудителя бактериального рака винограда, вирусные патогены. Проведен полный цикл работ по микроразмножению in vitro сортов винограда (52), в том числе стародавних и таджикской селекции. Разработаны и модифицированы методики размножения in vitro, которые позволили получить эффективное введение в культуру, высокие коэффициенты микроразмножения, хорошее укоренение, адаптацию ex vitro и депонирование сортов винограда, таджикского происхождения, кишмишных и интродуцированных. Методические рекомендации для размножения выращиваемых в Таджикистане сортов в культуре in vitro могут быть использованы для поддержания и расширения созданной коллекции, тиражирования посадочного материала in vitro. Выделеные группы изолятов рода Agrobacterium рекомендуется использовать для разработки защитных мероприятий в борьбе с бактериальным раком виноградной лозы. Собранная ампелографическая коллекция, полученные в культуре in vitro оздоровленные растения винограда, рекомендуются для использования в питомниководстве Таджикистана и селекционных программах.

English. The aim of the research was to scientifically substantiate and develop a system of biotechnological measures for the development of viticulture in the Republic of Tajikistan. Research methods are field, laboratory (in vitro culture, PCR, ELISA), statistical. The ampelographic collection of grape varieties growing on the territory of Tajikistan (121 varieties) was collected. The most widespread grape diseases were identified, including strains of the causative agent of bacterial grape cancer, viral pathogens. A full cycle of works on in vitro micropropagation of grape varieties (52), including ancient and Tajik selection was carried out. Methods of in vitro propagation were developed and modified, which allowed to obtain effective introduction into culture, high micropropagation coefficients, good rooting, ex vitro adaptation and deposit of grape varieties of Tajik origin, sultanas and introduced ones. Methodological recommendations for in vitro multiplication of cultivars grown in Tajikistan can be used to maintain and expand the established collection, replication of in vitro planting material. The isolates of Agrobacterium genus are recommended to be used for the development of protective measures against bacterial cancers of grapevine. The collected ampelographic collection and in vitro healthy grape plants obtained in culture are recommended for use in nursery farming of Tajikistan and breeding programs.

Belarusian. Мэта даследавання – правесцi навуковае абгрунтаванне i распрацаваць сiстэму бiятэхналагiчных мерапрыемстваў па развіццю вінаградарства Рэспубліцы Таджыкістан. Метады даследавання: палявыя, лабараторныя (культура in vitro, ПЛР, ІФА), статыстычныя. Сабрана ампелаграфічная калекцыя сартоў вінаграду, якія растуць на тэрыторыі Таджыкістану (121 сорт). Выяўлены найбольш распаўсюджаныя хваробы вінаграду, у тым ліку ўпершыню – штамы узбуджальніка бактэрыяльнага рака, вірусныя патагены. Праведзены поўны цыкл даследаванняў па мікраразмнажэнню in vitro гатункаў вінаграда (52), у тым ліку старамесных і таджыкскай селекцыі. Распрацаваны і мадыфікаваны методыкі размнажэння in vitro, якія дазволілі эфектыўна ўвесцi ў культуру, атрымаць высокія каэфіцыенты мікраразмнажэння, добрае ўкараненне, адаптацыю ex vitro і дэпанаванне гатункаў вінаграда таджыскага паходжання, кішмішных і інтрадуцыраваных. Метадычныя рэкамендацыі для размнажэння ў культуры in vitro сартоў, якія вырошчваюцца ў Таджыкістане, могуць быць скарыстаны для падтрымання і пашырэння створанай калекцыі, тыражавання пасадачнага матэрыялу in vitro. Выдзеленыя групы ізалятаў роду Agrobacterium рэкамендуецца выкарыстоўваць для распрацоўкі ахоўных мерапрыемстваў у барацьбе з бактэрыяльным ракам вінаграднай лазы. Сабраная ампелаграфічная калекцыя, атрыманыя ў культуры in vitro аздароўленыя расліны вінаграда, рэкамендуюцца для выкарыстання ў насенняводстве Таджыкістана і селекцыйных праграмах.