Klimat województwa podlaskiego w czasie globalnego ocieplenia

Aktualna książka jest kontynuacją opracowania sprzed dwóch dekad, z aktualizacją wyników monitoringu klimatu północno-wschodniej Polski w latach 1995-2019. Zawiera opis podstawowych parametrów i wskaźników, dokumentujących regionalne zróżnicowanie klimatu, warunków bioklimatycznych i tendencji ich zmian w czasie globalnego procesu ocieplania się atmosfery ziemskiej. Prezentuje prognozy zmian parametrów klimatu oraz ich mitygację.

Wydanie publikacji zostało sfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku oraz Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku

hydra@uwb.edu.pl

Autorem książki jest pochodzący z Zamojszczyzny profesor Andrzej Górniak. Studia geograficzne ukończył na UMCS w Lublinie, a stopień doktora nauk rolniczych w zakresie gleboznawstwa zdobył w obecnym Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie. Od roku akademickiego 1989/1990 związany jest z Białymstokiem i obecnym Wydziałem Biologii Uniwersytetu w Białymstoku, zdobywając kolejno stopień doktora habilitowanego i tytuł profesora nauk biologicznych z zakresu hydrobiologii. Oprócz zagadnień biogeochemii węgla organicznego w wodach, interesuje się klimatologią. Od 2000 roku, pracując także na stanowisku profesora w IMGW-PIB, przygotował monografię klimatyczną województwa podlaskiego.

Wydział Biologii, Uniwersytet w Białymstoku

Atlas klimatyczny Polski, 1973, Warszawa.

Bac S., Rojek M., 1979, Meteorologia i klimatologia, Warszawa, PWN.

Banaszuk H., 1996, Paleogeografia. Naturalne i antropogeniczne przekształcenia doliny Górnej Narwi, Białystok, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko.

Bartoszek K., 2014, Występowanie susz atmosferycznych w okolicy Lublina i ich uwarunkowania cyrkulacyjne, Annales UMCS, s. E 69(4), s. 49-61.

Bartoszek K., Węgrzyn A., 2013, Dni z pogodą parną w okolicy Lublina i Nałęczowa w latach 1966-2010, Prace Geograficzne, UJ 133, s. 21 - 34.

Ber A., 1972, Pojezierze Suwalskie, [w:] Geomorfologia Polski, t. II, R. Galon (red.) Warszawa, PWN.

Ber A., 1981, Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. Przewodnik geologiczny, Warszawa, Wydawnictwo Geologiczne.

Ber A., 2000, Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich, Prace Państw. Inst. Geol. 170, s. 1-89.

Bielec-Bąkowska Z., 2002, Zróżnicowanie przestrzenne i zmienność wieloletnia występowania burz w Polsce (1949-1998), Prace Nauk. UŚ 2059, s. 1-159.

Blair S. F., Deroche D. R., Boustead J. M., Leighton J. W., Barjenbruch B. L., Gargan W. P., 2011, A radar-based assessment of the detectability of giant hail, Electron. J. Severe Storms Meteor. 6(7), http://www.ejssm.org/ojs/index.php/ejssm/article/viewArticle/87.

Błażejczyk K., Kunert A., 2011, Bioklimatyczne uwarunkowania rekreacji i turystyki w Polsce, Monografie IGiPZ 13, Warszawa, PAN.

Boczoń A., Kowalska A., Ksepko M., Sokołowski K., 2018, Climate warming and drought in the Białowieża Forest from 1950-2015 and their impact on the dieback of Norway Spruce stands, Water 10, 1502.

Bogdańska B., Podogrocki J., 2000, Zmienność całkowitego promieniowania słonecznego na obszarze Polski w okresie 1961-1995, Mat. Bad. IMGW, s. Meteorologia, 30 s. 1-43.

Boryczka J., Stopa-Boryczka M., 2004, Cykliczne wahania temperatury i opadów w Polsce w XX-XXI wieku, Acta Agrophysica 3(1), 21-33.

Boryczka J., Stopa-Boryczka M., Kossowska-Cezak U., Wawer J., 2015, Weryfikacja prognoz okresowych zmian temperatury powietrza w Warszawie w latach 1779-2010, Przegl. Geofiz. LVII, 3-4, 343-362.

Brázdil R., Flocas A.A., Sahsamanoglou H.S., 1994, Fluctuation of sunshine duration in central and South-Eastern Europe, International Journal of Climatology 14(9), s. 1017-1034.

Büntgen U., Kyncl T., Ginzler Ch., Jacks D.S., Esper J., Tegel W., Heussner K.U., Kyncl J., 2013, Filling the Eastern European gap in millennium-long temperature reconstructions, PNAS 110, 5, s. 1773-1778.

Changnon S., Changnon D., Hilberg S., 2009, Hailstorms across the nation. An atlas about hail and its damages, Illinois State Water Survey.

Chapman S., Lindzen R.S., 1970, Atmospheric Tides: Thermal and Gravitational, Dordecht, D. Reidel Publ. Co.

Chojnacka-Ożoga L., Ożoga W., 2018, Tendencje zmian długości termicznego okresu wegetacyjnego w północno-wschodniej Polsce, Sylwan 162(6), s. 479-489.

Chomicz K., 1951, Struktura opadów atmosferycznych w Polsce, Prace PIHM 101, s. 25-66.

Chomicz K., 1951, Ulewy i deszcze nawalne w Polsce, Wiad. Służby Hydrol. Meteorol. 2, 3, s. 1-260.

Davis B.A.S., Brewer S., Stevenson A.C., Guiot J., 2003, The temperature of Europe during the Holocene reconstructed from pollen data, Quaternary Science Reviews 22, s. 1701-1716.

Deng J., Paerl H.W., Qin B., Zhang Y., Zhu G., Jeppesen E., Cai Y., Xu H., 2018, Climatically-modulated decline in wind speed may strongly affect eutrophication in shallow lakes, Science of the Total Envir. 645, s. 1361-1370.

Dobek M., Siłuch M., Wereski S., Bartoszek K., Skiba K., 2008, Czas trwania i częstość występowania uciążliwych warunków bioklimatycznych w Lublinie na podstawie wskaźnika Humidex, [w:] K. Kłysik, J. Wibig, K. Fortuniak (red.), Klimat i bioklimat miast, Łódź, Wyd. Uniw. Łódzkiego, 415-422.

Drzymulska D., Fiłoc M., Kupryjanowicz M., 2014, Reconstruction of landscape paleohydrology using sediment archives of three dystrophic lakes in northeastern Poland, J. Paleolimnology 51, s. 45-62.

European Environment Agency (EEA), 2019, Air quality in Europe – 2019, Report, EEA, Kopenhaga.

FAO, 2004, Carbon sequestration in dryland soils, World Soil Res. Reports 102.

Fortuniak K., Kożuchowski K., Papiernik Ż., 1998, Roczny rytm termiczny klimatu Polski i jego sezonowe osobliwości, Przegl. Geogr. LXX, 3-4, s. 283-304.

Fortuniak K., Kożuchowski K., Żmudzka E., 2001, Trendy i okresowość zmian temperatury powietrza w Polsce w drugiej połowie XX wieku, Prz. Geof. 46, 4, s. 283-303.

Fortuniak K., Pawlak W., 2002, Solarne pływy półdobowe ciśnienia atmosferycznego w Łodzi, Przegl. Geofi z. XLVII, 1-2, s. 15-26.

Gałek G., Sobik M., Błaś M., Polkowska A., Cichała-Kamrowska K., 2012, Dew formation and chemistry near a motorway in Poland, Pure Appl. Geophys. 169, s. 1053-1066.

Glickman T.S., Walter Z., 2000, Glossary of Meteorology. AMS (American Meteorological Society), Boston.

Górniak A., 2000, Klimat województwa podlaskiego, Białystok, IMGW.

Górniak A., 2020, Current Climatic Conditions of Lake Regions in Poland and Impacts on Their Functioning, [w:] E. Korzeniewska, M. Harnisz (red.), Polish River Basins and Lakes – Part I, The Handbook of Environmental Chemistry, Springer Nature Switzerland AG 86, s. 1-25.

Górniak A., Jekatierynczuk-Rudczyk E., 1995, Stosunki wodne regionu Puszczy Knyszyńskiej, [w:] A. Czerwiński (red.), Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza, Supraśl, s. 49-71.

Górniak A, Pękala M., 2001, Zjawiska lodowe jezior północno-wschodniej Polski, Przegl. Geofiz. 46, 1-2, s. 91-109.

Górniak A., Kajak Z., 2020, Hydrobiologia. Limnologia, Warszawa, PWN.

Gumiński R„ 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce, Przegl. Hydrolog. Meteorol. 1, s. 7-20.

Hernández-Almeida I., Grosjean M., Gómez-Navarro J.J., Larocque-Tobler I., Bonk A., Enters D., Ustrzycka A., Piotrowska N., Przybylak R., Wacnik A., Witak M.,Tylmann W., 2016, Resilience, rapid transitions and regime shifts: Fingerprinting the responses of Lake Żabińskie (NE Poland) to climate variability and human disturbance since AD 1000, The Holocene, s. 1-13.

Hillbricht-Ilkowska A., 1993, Ekosystemy jezior i globalne zmiany klimatu, Kosmos 42, 1, s. 107-121.

Honczaruk M., Śliwiński Ł., 2011, Wyniki badań hydrogeologicznych w strefie występowania głębokiej wieloletniej zmarzliny w otworze wiertniczym Udryń PIG 1, Biuletyn PIG 445, s. 203-216.

Huntley B., Collingham Y.C., Green R.E., Hilton G.M., Rahbek C., Willis S.G., 2006, Potential impacts of climatic change upon geographical distributions of birds, Ibis 148,1, s. 8-28.

Hutorowicz H., 1963, Dew measurements at Olsztyn, Journal des Sciences Hydrologiques 65, s 352-359.

Jatczak K., Walawender J., 2009, Average rate of phenological changes in Poland according to climatic changes – evaluation and mapping, Adv. Sci. Res. 3, s. 127-131.

Jennings E., Jones S., Arvola L., Staehr P., Gaiser E., Jones I.D., Weathers K.C., Weyhenmeyer G.A., Chiu Chih-Yu, De Eyto E., 2012, Effects of weather-related episodic events in lakes: an analysis based on high-frequency data, Freshwater Biology 57, 3, s. 589-601.

Jones J.A.A., 1997, Global Hydrology, London, Longman Urn.

Kaczorowska Z., 1958, Klimat województwa białostockiego, „Dokumentacja Geograficzna” 6.

Kafar M., 1998, Charakterystyka wybranych zjawisk atmosferycznych w Łodzi w latach 1951-1992, Acta Univ. Lodziensis, Folia Geographica Physica 3, s. 279-293.

Karaczun Z.M., Kozyra J., 2020, Wpływ zmiany klimatu na bezpieczeństwo żywnościowe Polski, Warszawa, SGGW.

Kaszewski B.M., 1983, Próba wydzielenia naturalnych okresów synoptycznych na podstawie częstości typów cyrkulacji nad Polską, Przegl. Geofiz. 28, 2, s. 195-207.

Kaszewski B. M., 2006, Próba oceny zmian klimatu na Lubelszczyźnie w drugiej połowie XX wieku, [w:] J. Trepińska i Z. Olecki (red.), Klimatyczne aspekty środowiska geograficznego, Kraków, IGiGP UJ, s. 127-138.

Kaszewski B. M., 2015, Zmiany klimatu Polski w pracach polskich klimatologów, Przegl. Geofiz. LX, 3-4, 217-235.

Kejna, M., Rudzki, M. 2021, Spatial diversity of air temperature changes in Poland in 1961-2018, Theor. Appl. Climatol. 143, s. 1361-1379.

Kędziora A, 1995, Podstawy agrometeorologii, Poznań, PWRiL.

Kępińska-Kasprzak M., Struzik P., 2019, Reakcja roślin dziko rosnących na obserwowane ocieplenie klimatu, [w:] [Chojnacka-Ożga L., Lorenz H. red.] Współczesne problemy klimatu Polski, Warszawa, IMGW – PIB, s. 233-244.

Kirschenstein M., Baranowski D., 2005, Sumy opadów atmosferycznych w Polsce w latach 1951-1995. Badania Fizjograficzne nad Zachodnią Polską, Ser. A., Geogr. Fiz., s. 56, 55-72.

Kondracki J. 1998, Geografia regionalna Polski, Warszawa, PWN.

Kossowska-Cezak U., 1993, Zmienność temperatury z dnia na dzień w Polsce, Gazeta Obserw. IMGW 6, s. 4-6.

Kossowska-Cezak U., 2003, Współczesne ocieplenie a częstość dni charakterystycznych, Balneologia Polska 45, s. 1-2.

Kossowska-Cezak U., Olszewski K., Przybylska G., 1991, Klimat Kotliny Biebrzańskiej, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 372, s. 119-160.

Kossowska-Cezak U., Martyn D., Olszewski K., Kopacz-Lembowicz M., 2000, Meteorologia i klimatologia. Pomiary, obserwacje, opracowania, Wyd. Nauk. PWN.

Kottek, M., Grieser, J., Beck, C., Rudolf, B., and Rubel, F. 2006, World-Map of the Köppen-Geiger climate classification updated, Meteorol. Z. 15, 259-263.

Kozłowska-Szczęsna T., 1991, Warunki bioklimatyczne Polski, Dok. Geogr. IGi PZ PAN, Warszawa.

Kozłowska-Szczęsna T., Błażejczyk K., Krawczyk B., 1997, Bioklimatologia człowieka, Monografie IGiPZ PAN, 1, Warszawa.

Kożuchowski K., 1996, Współczesne zmiany klimatyczne w Polsce na tle zmian globalnych, Przegl. Geogr. 68,1-2, s. 79-98.

Kożuchowski K., 2011, Klimat Polski. Nowe spojrzenie, Warszawa, PWN.

Kożuchowski K.M., 2015, Obfitość opadów w Polsce w przebiegu rocznym, Przegl. Geofiz. LX, 1-2, s. 27-38.

Kożuchowski K., Wibig J.,1988, Kontynentalizm pluwialny w Polsce; zróżnicowanie geograficzne i zmiany wieloletnie, Acta Geogr. Lodziensia 55.

Kożuchowski K., Degirmendžić J., 2005, Contemporary changes of climate in Poland: trends and variation in thermal and solar conditions related to plant vegetation, Pol. J. Ecol. 53(3), s. 283-297.

Krzeszkowiak J., Pawlas K., 2015, Wpływ warunków meteorologicznych na organizm człowieka, Medycyna Środowiskowa 18, 3, s. 47-55.

Krzyżowska A., Wereski S., 2011, Fale upałów i mrozów w wybranych stacjach Polski na tle regionów bioklimatycznych (2000-2010), Przegl. Geof. LVI, 1-2, s. 99-109.

Kuczmarski M., 1990, Usłonecznienie Polski i jego przydatność dla helioterapii, Dok. Geogr. 4, 67.

Kundzewicz Z.W., Hov Ø., Okruszko T. (red.), 2017, Zmiany klimatu i ich wpływ na wybrane sektory w Polsce, Poznań.

Kulesza K., 2018, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na ilość promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce, maszynopis rozprawy doktorskiej, UW, Warszawa.

Kulesza K., 2020, Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986-2015, Przegląd Geograficzny 92, 3, s. 341-359.

Kupryjanowicz M., Fiłoc M., 2013, Globalne ocieplenie czy kolejne zlodowacenie? Kilka uwag paleoekologa na temat zmian klimatu w przyszłości. [w:] I. Ciereszko, A. Bajguz (red.), Różnorodność biologiczna – od komórki do ekosystemu. Rośliny i grzyby w zmieniających się warunkach środowiska, Białystok, Polskie Towarzystwo Botaniczne, s. 211-226.

Lenssen, N., Schmidt G, Hansen J., Menne M., Persin A., Ruedy R., Zyss D., 2019, Improvements in the GISTEMP uncertainty model, J. Geophys. Res. Atmos., 124, 12, s. 6307-6326

Le Blancq F., 2011, Diurnal pressure variation: the atmospheric tide, RMetS, Weather 66, nr 11, s. 306-307.

Limanówka D., Biernacik D., Czernecki B., Farat R., Filipiak J., Kasprowicz T., Pyrc R., Urban G., Wójcik R., 2012, Zmiany i zmienność klimatu od połowy XX w., [w:] J. Wibig i E. Jakusik (red.), Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku Południowym. Spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, s. 7-33.

Lityńska Z., Wirkus F., Wirth Z., 1969, Warunki występowania gołoledzi i szadzi w Polsce i możliwość prognozy gołoledzi, Wiad. Służby Hydr. Meteorol. V (XVII), 1-2, s. 33-42.

Lorenc H., 1994, Ocena zmienności temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w okresie 1931-1993 na podstawie obserwacji z wybranych stacji meteorologicznych w Polsce, Wiadomości IMGW 17,4, s. 43-60.

Lorenc H., 1996, Struktura i zasoby energetyczne wiatru w Polsce, Mat. Bad. IMGW seria Meteorologia, 25. ss. 155.

Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.

Luterbacher J., Dietrich D., Elena Xoplaki E., Grosjean M., Heinz Wanner H., 2004, Variability, Trends, and Extremes Since 1500 European Seasonal and Annual Temperature, Science 303, s. 1499-1503.

Marszelewski W., Pius B., 2016, Long-term changes in temperature of river waters in the transitional zone of the temperate climate: a case study of Polish rivers, Hydr. Sci. J. 61, 8, s. 1430-1442.

Matuszko D., 2009, Wpływ zachmurzenia na usłonecznienie i całkowite promieniowanie słoneczne na przykładzie krakowskiej serii pomiarów, Kraków , Wyd. UJ.

Matuszko D., Piotrowicz K., 2018, Związek usłonecznienia i temperatury powietrza na podstawie wieloletniej serii klimatologicznej w Krakowie (1884-2016), Przegl. Geof. 53, 1-2, s. 15-29.

Matuszko D., Bartoszek K., Soroka J., Węglarczyk S. 2019, Zmienność i zróżnicowanie usłonecznienia w Polsce w latach 1971-2018 na podstawie danych naziemnych i satelitarnych, [w:] [Chojnacka-Ożga L., Lorenz H. red.] Współczesne problemy klimatu Polski, Warszawa, IMGW – PIB, s. 46-65.

Marks L. 2016, Zmiany klimatu w holocenie, Przegl. Geol. 64,1, s. 59-65.

Martyn D., 1987, Klimat kuli ziemskiej, Warszawa, PWN.

Mavi H.S., Trupper G.,J.,H., 2004, Agrometeorology, New York, London, Oxford, Food Products Press.

Menzel A., i in. (31 autorów), 2006, European phenological response to climate change matches the warming pattern, Glob. Change Biology 12, s. 1969-1976.

Michalska B., 2011, Tendencje zmian temperatury powietrza w Polsce, Prace i Studia Geograficzne UW, 4, s. 67-75.

Mottaghy D., Majorowicz J., Rath V., 2010, Ground Surface Temperature Histories Reconstructed from Boreholes in Poland: Implications for Spatial Variability, [w]: R. Przybylak i in. (red.), The Polish Climate in the European Context: An Historical Overview. Chapter 17.

Musiał A., 1992, Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia, Warszawa, Wyd. UW.

Niall S., Walsh K., 2005, The impact of climate change on hailstorms in Southeastern Australia, International Journal of Climatology 25, s. 1933-1952.

Narodowy atlas Polski, 1973-1978, Warszawa, PAN.

Okołowicz W., 1969, Klimatologia ogólna, Warszawa, PWN.

Okoniewska M., Szumińska D., 2020, Changes in Potential Evaporation in the Years 1952-2018 in North-Western Poland in Terms of the Impact of Climatic Changes on Hydrological and Hydrochemical Conditions, Water 12, s. 877.

Olba-Zięty W., Grabowski J., 2007, Warunki termiczne i śnieżne zim doliny Doliny Biebrzy w latach 1980/1981-2004/2005, Acta Agrophysica 10(3), s. 625-634.

Olechnowicz-Bobrowska B., 1970, Częstość dni z opadem w Polsce, Prace IG PAN, 86, s. 1-75.

Pajewska M., 2016, Pogoda upalna w Zakopanem (1986-2015). Badania fizjograficzne, A, 7, s. 169-177.

Paszyński J., 1955, Opady atmosferyczne dorzecza Odry i ich związek z hipsometrią i zalesieniem, Warszawa, PWN.

Pióro S.J., 1973, Klimat województwa białostockiego, Białystok, Woj. Biuro Geod. Urz. Wodnych.

Pruchnicki J (1987) Metody opracowań klimatologicznych. PWN, Warszawa, s. 218.

Przybylak R., Olinski P., Koprowski M., Filipiak J., Pospieszyńska A., Chorążyczewski W., Puchałka R., Dąbrowski H.P., 2020, Droughts in the area of Poland in recent centuries in the light of multi-proxy data, Clim. Past 16, s. 627-661.

Przybylak R., Wójcik G., Majorowicz J. 2001., Zmiany temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Polsce w okresie XVI-XX wiek, Prace i Studia Geograf. 29, s. 79-92.

Przybylak R., Wójcik G., Marciniak K., Chorążyczewski W., Nowosad W., Olinski P., Syta K., 2004, Zmienność warunków termiczno-opadowych w Polsce w okresie 1501-1840 w świetle danych historycznych, Przegl. Geograficzny 76, s. 5-31.

Przybylak R., Majorowicz, J., Wójcik G., Zielski, A., Chorążyczewski W., Marciniak, K., Nowosad W., Olinski P., Syta K., 2005, Temperature changes in Poland from the 16th to the 20th centuries, Int. J. Climatol. 25, s. 773-791.

Púčik T., Castellano Ch., Groenemeijer P., Kühne T., Rädler A.T., Antonescu B., Faust E., 2019, Large hail incidence and its economic and societal impacts across Europe, AMS J. 147, 11, s. 3901- 3916.

Radzka E., 2014, Climatic water balance for the vegetation season (according to Iwanow’s equation) in central-eastern Poland, Water-Environ – Rural Areas 14, s. 67-76.

Retallack B.J., 1991, Podstawy meteorologii, Warszawa, WMO, IMGW.

Romer E., 1949, Regiony klimatyczne Polski, Prace Wrocł. Tow. Nauk. 16.

Rivas-Martinez S., Lousa M., Costa J.C., Duarte M.C., 2017, Geobotanical survey of Cabo Verde Islands (West Africa), Int. J. Geobot. Research 7. s. 1-103.

Romanienko V., 1961, Computation of the autumn soil moisture using a universal relationship for a large area, Proc. Ukr. Hydrometeorol. Res. Inst. 3, s. 12-25.

Roth G.D., 2000, Pogoda i klimat, Warszawa, Świat Książki.

Rykowski K., 2008, Climate change, forest, forestry relationships, Warszawa, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych.

Rozbicka K., Rozbicki T., 2016, Zależność bodźcowości ciśnienia od cyrkulacji atmosferycznej w Warszawie, Acta Sci. Pol. Formatio Circumiectus 15(3), s. 121-136.

Schmuck A., 1965, Regiony pluwiotermiczne w Polsce, Czas. Geogr. 36(3), s. 239-244.

Schmuck A., 1969, Meteorologia i klimatologia dla WSR, Warszawa, PWN.

Skotak K i inni 2018, Miejski plan adaptacji do zmian klimatu do 2030 roku [dostępny na stronie www.44mpa.pl].

Sokolska J., 1995, Rozwój osadnictwa a zasięg terytorialny dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej, [w:] Puszcza Knyszyńska. Monografia przyrodnicza, Czerwiński A. (red.), Supraśl, Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych, s. 349-364.

Skowera B., Puła J., 2004, Skrajne warunki pluwiotermiczne w okresie wiosennym na obszarze Polski w latach 1971-2000, Acta Agrophysica 3(1), s. 171-177.

Starkel L, 1978, Paleogeografia holocenu, Warszawa, PWN.

Starkel L., Michczyńska D.J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A., 2013, Progress in the holocene chrono-climatostratygraphy of polish territory, Geochronometria 40(1) 2013, s. 1-21.

Stępniewska-Podrażka M., 1991, Kalendarz typów cyrkulacji atmosfery (1951-1990), Warszawa, IMGW.

Stopa-Boryczka M., 1985, Klimat, [w:] Województwo suwalskie. Studia i materiały Warszawa, OBN Białystok, IG PAN, s. 81-118.

Stopa-Boryczka M., i inni, 1986, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. IV, Klimat północno-wschodniej Polski, Warszawa, Wyd. UW.

Suwała K., 2014, Synoptyczne uwarunkowania występowania opadów gradu w środkowej Europie, maszynopis rozprawy doktorskiej, UAM, Poznań.

Suwała K., Bednorz E., 2013, Climatology of hail in Central Europe, Quest. Geogr. 32(3), s. 99-110.

Sykulski P., Bielec-Bąkowska Z., 2017, Atmospheric fronts over Poland (2006-2015), Environ. Socio.-econ. Stud. 5,4, s. 29-39.

Szałach G., 2001, Warunki występowania rosy w Białowieży, Prace i studia geogr., 29, s. 191-197.

Szyga-Pluta K., 2018, Zmienność występowania susz w okresie wegetacyjnym w Polsce w latach 1966-2015, Przegl. Geofiz. 63, 1-2, s. 51-67.

Taszarek M., Allen J.T., Pucik T., Groenemeijer P., Czernecki B., Kolendowicz L., Lagouvardos K., Kotroni V., Schulz W., 2019, A Climatology of thunderstorms across Europe from a synthesis of multiple data sources, J. Climate AMS 32, s. 1813-1837.

Taszarek M., Allen J.T., Groenemeijer P., Edwards R., Brooks H.E., Chmielewski V., Enn S-E., 2020, Severe convective storms across Europe and the United States. Part I: Climatology of lightning, large hail, severe Wind, and Tornadoes, J. Climate AMS 33, s. 10239-10261.

Tomanek J., 1972, Meteorologia i klimatologia dla leśników, Warszawa, PWRiL.

Tomaszewska T., Rutkowski Z., 1999, Fenologiczne pory roku i ich zmienność w wieloleciu 1951-1990, Mat. Bad. IMGW, s. Meteorologia 288, s. 1-39.

Vujević P., 1956, Klimatološka statistika, Beograd, Naučna knjiga.

Walker M., Head M.J., Berkelhammer M., Björck S., Cheng H., Cwynar L., Fisher D., Gkinis V., Long A., Lowe J., Newnham R., Rasmussen S., Weiss H., 2018, Formal ratification of the subdivision of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period): two new Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSPs) and three new Stages/Subseries, Episodes 41, s. 1-11.

Walker M., Head M.J., Berkelhammer M., Björck S., Cheng H., Cwynar L., Fisher D., Gkinis V., Long A., Lowe J., Newnham R., Rasmussen S., Weiss H., 2019, Subdividing the Holocene Series/Epoch: formalisation of stages/ages and subseries/subepochs and designation of GSSPs and auxiliary stratotypes, Journal of Quaternary Science 34, s. 173-186.

Wendling, U., Müller, J. 1984, The development of the method for an estimation by calculation of evaporation in winter, Zeitschrift für meteorology 34, s. 82-85.

Wibig J., 2000, Oscylacja Północnoatlantycka i jej wpływ na kształtowanie pogody i klimatu, Przegl. Geofiz. 45,2, s. 121-137.

Wibig J., 2009, Heat waves in Poland in the period 1951-2015: trends, patterns and driving factors, Met. Hydrol. Water. Manag. 6, s. 1-9.

Wibig J., Radziun W., 2019, Opady atmosferyczne w województwie łódzkim w latach 1961-201?, Acta Geogr. Lodz. 198, s. 29-47.

Wierzbicki Z., Bartkowski Z., 1975, Przebieg dobowy prędkości wiatru w Katowicach, Suwałkach, Ustce i Warszawie, Mat. Bad. IMGW, s. Meteorologia 6, s. 1-40.

Wiszniewski W., 1953, Atlas opadów atmosferycznych w Polsce 1891-1930, Warszawa, Wyd. Komunik.

Wiszniewski W., Chełchowski W., 1987, Regiony klimatyczne, [w:] Atlas hydrologiczny Polski. Warszawa, Wyd. Geol.

Woś A., 1996, Zarys klimatu Polski, Miejsce wyd., Wyd. UAM.

Wypych A., Sulikowska A., Ustrnul Z., Czekierda D., 2017, Variability of growing degree days in Poland in response to ongoing climate changes in Europe, Int. J. Biometeorol. 61, s. 49-59.

Zawisza E., Zawiska I., Szeroczyńska K., Correa-Metrio A.,Mirosław-Grabowska J., Obremska M., Rzodkiewicz M., Słowiński M., Woszczyk M., Dystrophication of lake Suchar IV (NE Poland): an alternative way of lake development, Limnetica 38(1), s. 391-410.

Znosko J., 1993, Jak odkryto suwalskie magnetyty, Przegl. Geol. 41,8, s. 552-558.

Żmudzka E., 1999, Krótkookresowa zmienność temperatury powietrza w Polsce, Przegl. Geof. 44, 3, s. 115-130.

Żmudzka E., 2002, O zmienności opadów atmosferycznych na obszarze Polski nizinnej w drugiej połowie XX wieku, Wiad. IMGW 25(46), 4, s. 23-38.

Żmudzka E., 2004, Tło klimatyczne produkcji rolniczej w Polsce w drugiej połowie XX wieku, Acta Agrophysica 3(2), s. 399-408.

Żmudzka E., 2007, Zmienność zachmurzenia nad Polską i jej uwarunkowania cyrkulacyjne (1951-2000), Diss. UW 477, Warszawa. s. 1-399.

GIOS, 2020, Raport – Roczna ocena jakości powietrza w województwie podlaskim. Rok 2019, Białystok.

Raporty roczne z monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji do podłoża w Polsce w latach 2000-2019, Warszawa, IMGW.

Raport skrócony, 2020, Zmiany temperatury i opadu na obszarze Polski w warunkach przyszłego klimatu do roku 2100 IOS-PIB, Warszawa, RAPORT SKRO CONY260121.docx (ios.edu.pl).