İpekböceği (Bombyx mori L.) Yetiştiriciliğinde Koza Örememe Sendromu ve Olası Sebepleri

İpekböceği (Bombyx mori L.), yaklaşık beş bin yıldır geleneksel olarak ipek üretimi için yetiştirilen, ekonomik öneme sahip evcilleştirilmiş bir böcektir. İpekböceği, tam başkalaşım geçirerek yumurta, larva, pupa ve ergin olmak üzere dört yaşam evresini tamamlar. İpekböceği, larva döneminin sonunda ipek sanayinin ana ürünü olan kozasını salgıladığı ipekle örer. Koza örememe sendromu, larvaların genellikle olumsuz bir belirti göstermeden koza örme aşamasına kadar sağlıklı olarak gelişmesine karşın koza örememesi ve bir iki hafta daha yaşayıp ölmesi olarak tanımlanmaktadır. Koza üretimi yapılan ülkelerde son yıllarda yaygın olarak görülen bu sorun, ipekböceği yetiştiricilerinin yaklaşık bir ay besledikleri larvalarını koza örme aşamasında kaybetmelerine ve çok büyük ekonomik kayıplar yaşamalarına yol açmaktadır. Yapılan birçok çalışmada böcek büyümesini düzenleyici özellikleri olan pestisitlerin özellikle pyriproxyfen, fenoxycarb, methoprene gibi jüvenil hormon etkisine benzer etkiler gösteren yeni nesil geniş spektrumlu jüvenil hormon analoglarının çok düşük dozlarının bile ipekböceklerinde koza örememe sendromuna yol açtığı gözlenmiştir. İpekböcekleri, pestisitleri çoğunlukla bulaşık dut yapraklarını tüketerek almaktadır. Bulaşma da genellikle pestisitlerin dut ağaçları dışındaki bitkilere uygulanmalarından veya vektör kontrolü için yapılan pestisit uygulamalarından pestisitlerin taşınarak dut ağaçlarına ve yapraklarına ulaşmasından kaynaklanmaktadır. Bu makalede koza üretimi yapılan ülkelerde koza örememe sendromunun durumu ve yaşanan sorunlar, ipekböceği larvasının koza örememe davranışı ve bu süreçte gözlenen biyokimyasal değişiklikler, böcek büyüme düzenleyicilerinin ipekböceği larvasına ve koza üretimine etkileri ve koza örememe sendromu konusunda yapılmış çalışmalar özetlenmiş ve öneriler sunulmuştur.