THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF ENTOMOPHAGES IN TOMATO PLANTINGS AGAINST COTTON HELICOVERPA ARMIGERA HB. | ҚЫЗАНАҚ ЕГІСТІГІНДЕ МАҚТА КӨБЕЛЕГІНЕ (HELICOVERPA ARMIGERA HB.) ҚАРСЫ ЭНТОМОФАГТАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ | ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ЭНТОМОФАГОВ НА ПОСАДКАХ ТОМАТА ПРОТИВ ХЛОПКОВОЙ СОВКИ (HELICOVERPA ARMIGERA HB.)

英语. Tomato occupies approximately a quarter of the total area of vegetable crops and ranks tenth in the world among plant-based food products. The largest areas for tomato cultivation are found in the USA, China, Italy, Turkey, Egypt, and Russia. Currently, the cotton bollworm is one of the most widely spread pests of agricultural crops, capable of damaging more than a hundred plant species. On tomato plantings, the cotton bollworm dominates throughout the entire growing season. The most harmful are the younger larvae of the helicoverpa armigera, which primarily damage the buds and leaves of plants, while older larvae damage the flesh. Overall, tomato yield losses can reach up to 35%. Chemical plant protection products are often used to control the the helicoverpa armigera and other pests, which can lead to the problem of pesticide accumulation in fruits. Recently, there has been a growing trend towards the use of organic protection methods, such as biological preparations or natural predators. Chemical plant protection agents are often used to control the helicoverpa armigera and other pests, which can lead to the accumulation of pesticides in the fruits. Recently, there has been a trend toward using organic methods of protection, such as biological products or natural predators. The scientific article presents the results of the use of entomophages to control the helicoverpa armigeras in tomato plantings. In the Almaty region, the biological efficiency of applying trichogramma and brackon against the second generation of the pest was 75.9%, against the third – 85.6%. In the Turkestan region, the biological effectiveness of the use of entomophages against the first generation of cotton scoops reached 77.0% against the second, 82.7% against the third.

哈萨克语. Қызанақ жалпы көкөніс дақылдарының аумағының шамамен төрттен бірін алады және өсімдік тектес тағам өнімдері арасында әлемде оныншы орын алады. Қызанақ егістіктерінің ең үлкен аумақтары АҚШ, Қытай, Италия, Түркия, Египет және Ресейде орналасқан. Қазіргі уақытта мақта көбелегі ауылшаруашылық дақылдарының кең таралған зиянкестерінің бірі болып табылады, ол 100-ден астам өсімдік түрлеріне зиян келтіруі мүмкін. Қызанақ егістіктерінде мақта күйе көбелегі барлық вегетациялық кезең бойы басым болады. Әсіресе зиянкестің жас жұлдызқұрттары айтарлықтай зиянды болып табылады, олар негізінен өсімдіктердің бүршіктері мен жапырақтарын зақымдайды, ал үлкен жастағы жүлдызқұрттар жемісті зақымдайды. Жалпы алғанда, қызанақтың өнім жоғалуы 35%-ға дейін жетеді. Химиялық пестицидтер көбінесе мақта көбелектерімен және басқа зиянкестермен күресу үшін қолданылады, бұл жемістерде пестицидтердің жиналуында қиындықтар тудыруы мүмкін. Соңғы уақытта биологиялық препараттар немесе табиғи жыртқыштар сияқты органикалық бақылау әдістерін қолдану үрдісі байқалды.   Ғылыми мақалада қызанақ егістігінде мақта көбелегіне қарсы биоагенттерді қолдану нәтижелері келтірілген. Алматы облысында қызанақ егістігінде трихограмма мен браконды екінші ұрпақтағы мақта көбелегіне қарсы қолданудың биологиялық тиімділігі 75,9%, үшінші ұрпақта – 85,6% және шаруашылық тиімділігі 82,8% болды. Түркістан облысында қызанақ егістігінде трихограмма мен габробраконды бірінші ұрпақтағы мақта көбелегіне қарсы қолданудың биологиялық тиімділігі екінші ұрпақтағы – 77,0%, үшінші ұрпақтағы – 82,7%, шаруашылық тиімділігі 84,5% құрады.

俄语. Томат занимает примерно четвертую часть от общей площади овощных культур и десятое место в мире среди продуктов питания растительного происхождения. Самые большие площади томата находятся в США, Китае, Италии, Турции, Египте и России. В настоящее время хлопковая совка один из широко распространенных вредителей сельскохозяйственных культур, она может вредить более чем сотне видов растений. На посадках томата хлопковая совка доминирует весь вегетационный период. Особенной вредоносностью выделяются гусеницы хлопковой совки младших возрастов, которые в основном повреждают почки и листья растений, тогда как гусеницы старшего возраста повреждают мякоть. В целом, потери урожая томатов составляют до 35%. Для контроля за хлопковой совкой и другими вредителями часто используют химические средства защиты растений, что может вызвать проблему накопления пестицидов в плодах. В последнее время наблюдается тенденция на использование органических методов защиты, таких как биологические препараты или естественные хищники природные регуляторы численности вредных организмов сельхозкультур. В научной статье представлены результаты применения энтомофагов трихограммы и габробракона для борьбы с хлопковой совкой на посадках томата. В Алматинской области биологическая эффективность внесения трихограммы и габробракона против второго поколения вредителя составила 75,9%, против третьего – 85,6%. В Туркестанской области биологическая эффективность применения энтомофагов против хлопковой совки достигла против второго – 77,0%, против третьего – 82,7%.