Araştırmada yumurta verimi için 60 aile işletmesinden 200 adet kaza ait toplam 2365 adet yumurta incelenmiştir. Yumurta verimi ve dış kalite özelliklerinin incelenmesinde kazlar tüy rengine göre; beyaz, siyah, kahverengi, alaca ve gri ve yaşa göre; 1, 2, 3, 4 ve >4 gruplarına ayrılmıştır. Kuluçka özelliklerinin belirlenmesinde ise kazlar yaş, tüy rengi ve yumurta ağırlığı (170,00) gruplarına ayrılmıştır. Yumurta verimi ve yumurtlama periyodu genel ortalamaları sırasıyla 12,66±0,07 adet/kaz ve 28,61±0,19 gün olarak, yumurta ağırlığı ve yumurta şekil indeksi ortalamaları ise sırayla 163,74±0,38 g ve %65,78 olarak belirlenmiştir. Yumurta verimi ve yumurtlama periyodu üzerine yaş ve tüy renginin etkisi önemli bulunmuştur. Kaz yumurtalarının kuluçka özelliklerinden döllülük, kuluçka randımanı, çıkım oranı, embriyonal ölüm oranı ve kabuk altı ölüm oranı genel ortalamaları sırasıyla %76,10, %60,88, %80,00, %13,16 ve %6,84 olarak belirlenmiştir. Kuluçka özellikleri üzerine tüy renginin etkisi önemsiz, yaşın döllülük oranı üzerine etkisi önemli, incelenen diğer özellikler üzerine etkisi ise önemsiz bulunmuştur. Sonuç olarak yerli Türk kazlarının yumurta verimi ve yumurtlama periyodunun birçok kaz ırklarından düşük, yumurta ağırlığının birçok kaz ırkları ile benzer olduğu belirlenmiştir. Yumurta ağırlığı arttıkça kuluçka randımanın arttığı belirlenmiştir. Yumurta verimi bakımından 3 yaşlı kazların diğer yaş kazlara göre yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Bu çalışmada 8. hafta canlı ağırlık tartımlarına göre sınıflandırılarak büyütülen kazların 16. hafta kesim yaşında performans özellikleri ile göğüs ve but etinde renk ve pH değerlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya günlük 478 adet palaz ile (dişi-erkek karışık) başlanmıştır. 8. Haftada canlı ağırlığa göre sınıflandırma (hafif, orta ağır, ağır) yapıldıktan sonra 270 adet kaz (dişi-erkek karışık) ile çalışmaya devam edilmiştir. 10. ve 16. haftalarda, ağır grupta canlı ağırlığın daha yüksek olduğu ve hafif grupta ise canlı ağırlık artışının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Yemden yararlanma oranı da hafif ve orta ağır grupta daha düşük bulunmuştur. Ayak ve but ağırlığı ile göğüs pH değeri ağır grupta, abdominal yağ ağırlığı ve oranı orta ağır grupta, baş oranı hafif grupta daha yüksek tespit edilmiştir. Sonuç olarak, sınıflandırmalı büyütmenin hafif grupta canlı ağırlık artışı üzerine etkisi olumludur. Kaz yetiştiriciliğinde hedef kesim canlı ağırlıklarına üniform olarak ulaşmak için bu yöntemden faydalanılabilir.

Kanatlı hayvanların sindirim sistemi kısa olduğundan yemlerin sindirim sisteminde kalış süresi kısadır. Buna ilave olarak, kanatlı hayvan türlerinin birçoğunun selüloz, selüloz fraksiyonları (ADF ve NDF) ile nişasta tabiatında olmayan polisakkaritleri sindirebilme ve bunlardan yararlanma yetenekleri düşüktür. Bundan dolayı kanatlı hayvanların beslenmesinde besin madde içeriği yüksek olan daha pahalı yemlerin kullanılması zorunlu hale gelmektedir. Bu durum ise beyaz et ve yumurta gibi hayvansal ürünlerin fiyatlarını yükseltmektedir. Kanatlı hayvan beslemedeki bu dezavantajı avantaja çevirmek için sindirim sistemi daha güçlü, selülozca zengin ucuz yem kaynaklarını daha iyi sindirebilen, kaba yemlerden daha iyi yararlanabilen alternatif kanatlı hayvanlara ihtiyaç duyulmaktadır. Sahip olduğu özellikler açısından değerlendirildiğinde, ucuz yem kaynaklarından daha iyi yararlanabilecek kanatlı hayvanlardan birisinin de kaz olduğu görülecektir. Kazların selülozca zengin kaba yemlerden etkin bir şekilde yararlanabilmesi, yem giderlerini azaltmak suretiyle hayvansal ürünlerin daha ekonomik olması için uygun bir fırsat sunmaktadır. Diğer kanatlı hayvanlara göre kaba yemlerden daha iyi yararlanmasından dolayı beyaz et ve yumurta üretimi için kaz yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması özellikle kırsaldaki nüfus için önemli bir gelir ve geçim kaynağı olabilir. Bu derlemede, kazların mikrobiyal sindirim özellikleri, selüloz başta olmak üzere selüloz fraksiyonlarından ve nişasta tabiatında olmayan yem unsurlarından yararlanabilme yetenekleri incelenmiştir.

This study executed the economic return of naturally and artificially hatched geese in intensive and free-range production systems at different fattening periods. The animal material was consisted of 216 goslings which were naturally and artificially hatched from the eggs collected from back-yard. Goslings and feed was the highest share of variable expenses. Highest net profit from live and carcass sales was obtained from geese which were artificially hatched and reared in intensive (YK) and free-range (YSG) systems until 14, 16 and 18 weeks of age. Live sale relative profit was found higher at 14 weeks in YK and YSG groups. Relative profit of carcass sales in YSG and YK groups at 14 and 16 weeks; and YK group at 18 weeks. As a conclusion, when we consider feed consumption, feed conversion ratio and probable mortality at older ages-related to metabolic problems; 14 weeks seemed as the optimal slaughter age and economic return for the naturally and artificially hatched geese which were reared in intensive and free-range systems.